Organ veya Doku Ticareti Suçu (TCK 91–93)

Organ veya doku ticareti suçu, yalnızca bireyin beden bütünlüğünü değil, toplumsal vicdanı ve kamu sağlığını da doğrudan zedeleyen ağır bir suç tipidir. Türk Ceza Kanunu’nun 91–93. maddeleri; rızasız organ ya da doku alma, satın alma veya satma, aracılık etme, hukuka aykırı elde edilen organ ve dokunun saklanması ile nakledilmesi ve bu amaçla ilan ya da reklam verilmesini ayrı ayrı suç olarak düzenler. Nitelikli hallerde örgüt bağlantısı ve tüzel kişilere özgü güvenlik tedbirleri de gündeme gelir.

Uygulamada dosyalar çoğu kez çok failli ve çok katmanlıdır; bu nedenle erken aşamada doğru hukuki yönlendirme kritik önem taşır. Genel süreç ile ilgili bilgi almak için Ceza Davaları yazımıza göz atabilirsiniz.

Organ veya Doku Ticareti Suçu Unsurları

Yaşayan kişiden alma (TCK 91/1): Hukuken geçerli rıza olmaksızın yaşayan bir kişiden organ alınması suçtur. Konu doku olduğunda da sonuç değişmez; rızasız doku alma da cezalandırılır. Burada belirleyici olan, rızanın gerçekten geçerli koşullarda alınıp alınmadığıdır.

Ölüden alma (TCK 91/2): Ölüden organ veya doku almak ayrı bir suçtur. Hukuka uygun rıza ve prosedürler (örneğin yakın onayı, kayıt ve idari süreçler) eksiksiz işletilmemişse sorumluluk doğar; ayrıntılar sağlık mevzuatında düzenlenmiştir.

Ticaret ve aracılık (TCK 91/3): Organ veya dokuyu satın almak, satmak veya satılmasına aracılık etmek suçtur. Organın ya da dokunun başlangıçta hukuka uygun alınmış olup olmaması sonucu değiştirmez; maddi menfaat karşılığı tedavüle sokulması yeterlidir.

Örgütlü işleniş (TCK 91/4): 91/1 ve 91/3 kapsamındaki fiiller bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenirse yaptırım ağırlaşır. Süreklilik, hiyerarşi ve iş bölümü gibi örgüt göstergeleri özellikle incelenir.

Saklama, nakletme, aşılama (TCK 91/5): Hukuka aykırı yollarla elde edilen organ veya dokunun saklanması, nakledilmesi veya aşılanması ayrıca suçtur. Bu aşamada sağlık kayıtları, taşıma zinciri ve izin süreçleri birlikte değerlendirilir.

İlan ve reklam (TCK 91/6): Belli bir çıkar karşılığında organ veya doku teminine yönelik ilan veya reklam vermek ya da yayınlamak suçtur. İlan siteleri, afişler ve sosyal medya paylaşımları önemli delil kaynaklarıdır.

Tüzel kişi sorumluluğu (TCK 91/7): Fiiller bir tüzel kişinin faaliyeti kapsamında gerçekleşirse tüzel kişiye özgü güvenlik tedbirleri uygulanabilir. Bu sonuç, gerçek kişilerin ceza sorumluluğuna ek olarak gündeme gelir.

Ağır netice (TCK 91/8): 91/1 kapsamındaki rızasız alma nedeniyle mağdurun ölmesi halinde kasten öldürme hükümleri uygulanır. Netice ve illiyet, tıbbi kayıtlar ve bilirkişi raporlarıyla ortaya konur.

Özel hükümler – zorunluluk ve etkin pişmanlık (TCK 92–93): Organ veya dokusunu satan kişi bakımından sosyal ve ekonomik koşullara göre cezada indirim yapılabilir veya ceza vermekten vazgeçilebilir. Resmî makamlar duymadan önce bildirim yapılırsa cezasızlık, haber alındıktan sonra gönüllü iş birliği yapılırsa dörtte birden yarısına kadar indirim mümkündür.

Organ veya Doku Ticareti Suçu Cezası

• Rızasız organ alma (yaşayan) – TCK 91/1: 5-9 yıl hapis.
• Rızasız doku alma (yaşayan) – TCK 91/1: 2-5 yıl hapis.
• Ölüden hukuka aykırı alma – TCK 91/2: 1 yıla kadar hapis.
• Satın alma, satma, satılmasına aracılık – TCK 91/3: 5-9 yıl hapis (doku ise 2-5 yıl).
• Örgütlü işleniş – TCK 91/4: 8-15 yıl hapis ve 10.000 güne kadar adli para cezası.
• Hukuka aykırı elde edilmiş organ ve dokuyu saklama, nakletme,aşılamа – TCK 91/5: 2-5 yıl hapis.
• İlan ve reklam – TCK 91/6: 1 yıla kadar hapis.
• Tüzel kişiye tedbir – TCK 91/7: Faaliyet izni iptali, müsadere ve benzeri güvenlik tedbirleri.
• Ölüm halinde – TCK 91/8: Kasten öldürme hükümleri uygulanır.
• Zorunluluk Hâli (satan) – TCK 92: Cezada indirim yapılabileceği gibi ceza vermekten de vazgeçebilir.
• Etkin Pişmanlık(satan) – TCK 93: Resmi makamlar tarafından haber alınmadan önce suçluların yakalanması kolaylaştırılırsa ceza verilmez. Haber alındıktan sonra suçun ortaya çıkması gönüllü olarak sağlanır ve suçluların yakalanması kolaylaştırılırsa 1/4 ile 1/2 arasında indirim uygulanır.

Organ veya Doku Ticareti Suçu Avukatı

Bu tür dosyalar genellikle çok failli ve çok aşamalıdır. Erken avukat desteği, delil zincirinin doğru kurulması açısından belirleyicidir. Dosyada; tıbbi kayıtlar, idari izinler ve hastane prosedürleri, para hareketleri , iletişim ve ilan kayıtları , HTS ve kamera kayıtları ile tanık beyanları bir arada değerlendirilmelidir.
Organ veya doku ticareti suçu avukatı, organik bağ ve menfaat teminini somutlaştırmaya, hukuka uygun nakil ile ticaret ve illegal saklama ayrımını netleştirmeye odaklanır; örgüt bağlantısı ihtimalinde katalog suçlar ve tedbirler yönünden yol haritası çıkarır. Mağdur yönünden rızasız alma, aldatılmış rıza, icbar gibi hususlar; şüpheli yönünden hukuka uygunluk ve idari süreçlere uyum başlıkları dikkatle incelenmelidir.

Organ veya Doku Ticareti Suçu – Yargıtay Kararları

Yargıtay 12. Ceza Dairesi, 31.03.2015, 2014/6076 E., 2015/5530 K.

• Ölçüt – İlke: Organ naklinde zorunluluk değerlendirmesi yapılmadan hüküm kurulamaz. Hastalığın hayati tehlike derecesi, alternatif tedavi imkânları ve zaruret olup olmadığı bilimsel olarak araştırılmalıdır.
• Özet: Böbrek hastası sanığın durumunda, suç oluşturan organ nakli eylemi tek çıkar yol mu sorusu irdelenmeden karar verilmiştir.
• Uygulama: Sanığın tıp fakültesi/uzman heyete sevki, güncel tıbbi rapor ile hayati tehlike, başka tedavi olanağı ve zaruret değerlendirmesi; sonucuna göre TCK 91 ve ilgili hükümler yönünden nitelendirme yapılması gerekir.
• Sonuç: Eksik araştırma nedeniyle bozma gereği vurgulanmıştır.

Yargıtay 12. Ceza Dairesi, 05.07.2017, 2016/6515 E., 2017/5871 K.

• Ölçüt – İlke: Kazanılmış hak korunur; bozma sonrasında sanık aleyhine sonuç doğuracak şekilde hüküm kurulmamalıdır.
• Özet: İlk hükümde savcının bir sanık aleyhine (tekerrür tartışılmadı) ve diğer sanık lehine (hesap hatası) temyizi vardır. Bozma sonrası verilen kararda kazanılmış hak saklı tutulmamıştır.
• Uygulama: Bozma ilamına uyulmasına rağmen, sanık yönünden kazanılmış hakkın korunmaması usule aykırı bulunmuştur.
• Sonuç: Bozma.

Organ veya Doku Ticareti Suçu – Sık Sorulan Sorular

Organ veya doku ticareti suçu nedir?

TCK 91’e göre rızasız organ veya doku alma, organ ya da doku satma, satın alma veya aracılık etme, hukuka aykırı elde edilen organ ya da dokuyu saklama, nakletme ve aşılamaya konu etme ile çıkar karşılığı ilan ya da reklam verme suçtur.

Organ ticaretinde rıza verilirse yine de suç olur mu?

Evet. Rıza, maddi menfaat karşılığında organ ya da dokunun tedavüle sokulmasını hukuka uygun hâle getirmez. Yaşayan kişiden geçerli rıza olmadan organ veya doku alınması ayrıca suçtur.

Ölüden organ veya doku alma hangi hâllerde suç sayılır?

Mevzuata uygun rıza ile usule ilişkin şartların eksiksiz yerine getirilmesi gerekir. Bu şartlar yoksa TCK 91 madde ikinci fıkra gereğince ayrı suç oluşur. Ayrıntı için Organ ve Doku Nakli mevzuatına bakabilirsiniz.

Organ veya doku ticareti suçu cezası kaç yıldır?

Organ için beş ila dokuz yıl, doku için iki ila beş yıl hapis cezası; örgütlü hâlde sekiz ila on beş yıl hapis ve adli para cezası; hukuka aykırı elde edilen organ veya dokunun saklanması, nakledilmesi ya da aşılanması için iki ila beş yıl; ilan ya da reklam fiili için bir yıla kadar hapis cezası öngörülür. Ölüm gerçekleşirse kasten öldürme hükümleri uygulanır.

Organ veya doku ticareti suçu avukatı ne yapar ve ne zaman başvurmalıyım?

Erken başvuru kritik önemdedir. Avukat, tıbbi kayıtları, onam ve idari izinleri, para hareketlerine ilişkin belgeleri, ilan ve mesaj kayıtlarını, HTS ve kamera verilerini toplar; hukuka uygun nakil ile ticaret arasındaki ayrımı somutlaştırır ve olası örgüt bağlantısı ile lehe hükümler açısından strateji oluşturur.