Haksız Arama Suçu (TCK 120)

Haksız arama suçu, Türk Ceza Kanunu madde 120’de düzenlenir ve bir kamu görevlisinin, hukuka aykırı şekilde bir kimsenin üzerini ya da eşyasını aramasını yaptırıma bağlar. Aramanın, Anayasa, TCK ve özellikle Ceza Muhakemesi Kanunu’nda yer alan usul ve şartlara uygun yapılmaması hâlinde, yalnızca disiplin sorumluluğu değil doğrudan ceza sorumluluğu da gündeme gelir.

Bu düzenleme, özel hayatın gizliliği, kişi dokunulmazlığı ve vücut bütünlüğü ile bağlantılı temel hakların korunmasına yöneliktir. Somut olayda arama işlemi yapılmış olsa da arama kararı yoksa, yetkisiz makam tarafından verilmişse ya da kanunun izin vermediği şartlarda gerçekleştirilmişse TCK 120 kapsamında haksız arama suçu tartışılır. Genel çerçeve için Ceza Davaları sayfamıza da göz atabilirsiniz.

Haksız Arama Suçunun Unsurları

Hukukî konu ve taraflar: Bu suçla korunan değer, kişinin üstü ve eşyası üzerinde sahip olduğu özel hayatın gizliliği ve dokunulmazlık hakkıdır. Mağdur, üstü veya eşyası hukuka aykırı aranan herkes olabilir. Suçun faili ise yalnızca kamu görevlisi olabilir; bu yönüyle özgü suçtur. Kolluk görevlileri başta olmak üzere, arama yapma yetkisini fiilen kullanan her kamu görevlisi fail konumuna düşebilir.

Hareket (tipiklik): Haksız arama fiili, kasten işlenebilen ve bir kimsenin üstünün veya eşyasının hukuka aykırı şekilde aranması halinde gerçekleşen bir suçtur. Buradaki “hukuka aykırılık”, özellikle Ceza Muhakemesi Kanunu’nda yer alan arama hükümlerine aykırılığı ( hukuka aykırı arama ) ifade eder:

• Hakim kararı olmadan yapılması gereken hâllerde arama kararı alınmaması,
• Gecikmesinde sakınca bulunan hâller dışında savcı yazılı emri olmaksızın arama yapılması,
• Yetkisiz makam tarafından arama kararı verilmesi veya yetkisiz görevli tarafından uygulanması,
• Aramanın konusunun kanunda öngörülen sınırların dışına taşması,
• Aramanın yer, zaman ve usule ilişkin kurallara açıkça aykırı şekilde yapılması.

Kişinin cep telefonu, el çantası, bavulu, özel otomobili, dolabı gibi eşyalar üzerinde hukuka aykırı yapılan aramalar da suçun konusuna girer. Aramanın, yetkisiz şekilde girilen bir konutta yapılması hâlinde ayrıca konut dokunulmazlığının ihlali suçu da gündeme gelir. Bununla birlikte hukuka aykırı arama fiili neticesinde somut olayın özelliklerine göre farklı suç tipleri (örneğin kişiyi hürriyetinden yoksun kılma, görevi kötüye kullanma) gündeme gelebilir.

Hukuka uygunluk ve rıza: Kişinin rızası ile yapılan arama her zaman hukuka uygun bir arama olmayabilir. Bu yönde açıklanan rızanın:

• Özgür iradeye dayanması,
• Baskı, tehdit veya aldatma içermemesi,
• Somut olaya göre makul ve anlaşılır olması

gerekir. Buna ek olarak, mevzuatın açıkça hakim veya savcı kararı aradığı hâllerde “rıza ile arama” savunması sınırlı şekilde kabul edilir; rıza, CMK’daki zorunlu arama şartlarını ortadan kaldıran genel bir yetki gibi yorumlanamaz.

Şikâyet ve uzlaşma: Haksız arama suçu şikâyete bağlı değildir; savcılık tarafından resen soruşturulur. Ayrıca CMK madde 253 kapsamındaki uzlaştırmaya tabi suçlar arasında sayılmadığından, uzlaşma hükümleri uygulanmaz.

Haksız Arama Suçunun Cezası

Kanuna aykırı olarak bir kimsenin üstünü, eşyasını veya özel alanını arayan kişi, TCK m.120/1 uyarınca üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

İstanbul Ceza Avukatı – Haksız Arama Suçu

Haksız arama iddiası içeren dosyalarda ilk adım, aramanın hangi hukuki dayanağa göre yapıldığı ile aranan kişi hakkında özel hukuki düzenlemelerin netleştirilmesidir. Arama kararının varlığı, kararı veren merci, “gecikmesinde sakınca bulunan hâl” gerekçesi, tutanakların içeriği, aramanın yapıldığı yer ve zaman, aramaya kimlerin katıldığı gibi ayrıntılar tek tek incelenmelidir. Uygulamada delil olarak; arama ve elkoyma tutanakları, kolluk raporları, kamera görüntüleri, tanık beyanları, HTS ve konum kayıtları, doktor raporları, gözaltı ve yakalama tutanakları ve UYAP üzerinden alınan arama kararları temel belirleyici unsurlardır.

Savunma aşamasında ise, aramanın CMK’da öngörülen usul ve şartlara uyulup uyulmadığı, kararın yetkili mercii tarafından verilip verilmediği, arama yapılmasını gerektirecek makul şüphenin bulunup bulunmadığı, aramaya konu yer ve eşyanın kapsamının aşılıp aşılmadığı teknik olarak sorgulanır. Hukuka aykırı arama hem TCK 120 kapsamında kamu görevlisinin cezai sorumluluğunu gündeme getirebilir, hem de elde edilen delillerin ceza yargılamasında kullanılamaması sonucunu doğurabilir. İstanbul ve çevresinde haksız arama nedeniyle hak ihlali yaşadığınızı düşünüyorsanız, sürecin başından itibaren deneyimli bir İstanbul Ceza Avukatı ile hareket etmek, hem ceza davasında hem de tazminat başvurularında hak kaybı yaşamamanız açısından kritik öneme sahiptir.

Haksız Arama Suçu – Yargıtay Kararları

Yargıtay 18. Ceza Dairesi, 06.11.2018, 2018/2163 E., 2018/14454 K.

• Ölçüt – İlke: Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) için CMK 231/6 gereğince sanığın açık kabulü zorunludur. Sanığın HAGB istemediğini beyan ettiği hâllerde HAGB kararı verilemez; verilen karar hukuka aykırıdır.
• Özet: Somut olayda sanık, 30.01.2017 tarihli talimat duruşmasında CMK 231’in uygulanmasını kabul etmediğini açıkça söylemesine rağmen, hakkında HAGB kararı verilmiş, bu karara karşı yapılan itiraz ise reddedilmiştir.
• Uygulama: Yargıtay, sanığın kabul beyanı bulunmadığından CMK 231/6 şartlarının gerçekleşmediğini, bu durumda itirazın kabul edilip HAGB kararının kaldırılması gerekirken reddedilmesinin hukuka aykırı olduğunu vurgulamıştır.
• Sonuç: Bozma.

Haksız arama suçu – Sık Sorulan Sorular

1) Haksız arama suçu nedir (TCK 120)?

Haksız arama suçu, yetkili olduğu hâller dışında veya usule aykırı şekilde bir kimsenin üstünü ya da eşyasını arayan kamu görevlisinin cezalandırılmasını öngören TCK 120. madde hükmüdür. Aramanın mutlaka fiilen yapılmış olması gerekir.

2) Haksız arama suçunun cezası nedir?

Haksız arama suçunun cezası üç aydan bir yıla kadar hapis cezasıdır.

3) Haksız arama suçu hangi hâllerde oluşur, kimler fail olabilir?

Kanun ve yönetmeliklerin arama yetkisi tanımadığı durumlarda veya usule aykırı şekilde (hakim kararı, yazılı emir, makul şüphe, tutanak gibi şartlara uyulmadan) yapılan üst veya eşya aramaları haksız arama sayılabilir. Suçun faili ancak kamu görevlisi olabilir.

4) Haksız arama suçu şikâyete bağlı mı, uzlaşma mümkün mü?

Haksız arama suçu şikâyete bağlı değildir; savcılık tarafından resen soruşturulur. Suç, uzlaşmaya tabi suçlar arasında da sayılmamaktadır.